«Медиация туралы» Заңның қоғамдағы алатын орны қандай?

Еліміздің 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған құқықтық саясат тұжырымдамасында азаматтық сот ісін жүргізуге қатысушылардың құқықтарын барынша іске асыру, жеке адамның бұзылған құқықтары мен бостандықтарын, қоғам мен мемлекет мүддесін уақытылы қорғау және қалпына келтіру мақсатында бірқатар іс-шаралар қамтылған болатын.
Оның ішінде, жеке құқықтық дау-шарлар тараптар арасындағы ымыраға қол жеткізудің сот және соттан тыс тәртіппен қолданылатын түрлі жолдары мен әдістерін белгілеуге бағытталуы мүмкін әрекеттер де көрініс тапқан еді. Осыған орай, 2011 жылдың басында Елбасы ҚР-ның «Медиация туралы» Заңына (әрі қарай – Заң) қол қойып, сол жылдың 5 тамызынан бастап күшіне енді.
Заңның мақсаты – дауды шешудің медиацияның екі тарапын да қанағаттандыратын нұсқасына қол жеткізу және тараптардың дауласушылық деңгейін төмендету болып табылады.
Заң бүгінгі таңдағы құқық және сот саласына арналған заңдардың ішіндегі шоқтығы биік құжат деп айтуға болады. Заңда дәйектеліп отырған екі тараптың өзара мәмілеге келу мәселесі айыпты жеңілдету немесе оған жаза бермеу біздің ата дәстүрімізде болып келген үрдіс.
Кішігірім қылмыстар болған кезде, екі адам бір-бірімен ренжісіп қалады немесе ол адам затын пендешілік пиғылмен ұрлап, жаза басуы мүмкін. Сондай-ақ, адам біреуге байқамай балағат сөз айтып, оның намысына тиюі мүмкін. Ашу үстінде ауыр сөз айту жеңіл болғанымен, ол басқаға қатты тиетіні белгілі. Осының бәрін заңға салып қарайтын болсақ, қылмыс болып шығады. Сол секілді, берген қарызын қайтарып ала алмай жүретін азаматтық даулар болады. Осы тектес келіспеушіліктердің нәтижесінде адамдар бір-бірін сотқа сүйреп, әуре-сарсаңға салып жатады.
Күні бүгінге дейін азаматтардың түсініспеушілігінен туындаған осындай дау-дамайлар немесе жанжалды мәселелер тараптардың сот билігіне жүгінуі арқылы шешілуде. Өмір тәжірибесінің өзі көрсетіп отырғанындай, кез-келген мәселенің сотта қаралуы бір күнде немесе бір аптада шешіле қоюы қиын.
Ал «Медиация туралы» Заң кез-келген азаматтық келіспеушіліктерді айлап, апталап қарамай-ақ, керісінше, істің күрделілігіне қарай бір-екі сағатта немесе бір күнде шешуге жол ашады. Бұл ең алдымен, азаматтардың онсыз да жетпей жататын алтын уақыттарын жоғалтудан сақтайды.
Сонымен қатар, бұл Заң сотта қаралатын істердің санын азайтып, ондағы күрделі істердің сапалы қаралуына мол мүмкіндік туғызып отыр. Сондықтан, медиация институтын қоғамға енгізіп, жұмыс жасатуды қарапайым адам да, ғалым да, депутаттар да қолдаған болатын.