Бүгінгі таңда Қазақстанда баланы асырап алатын ата-аналардың баланы балалар үйіне қайтарғаны үшін жауапкершілігін реттейтін заң жоқ. Асырап алған ананың айтуынша, сот арқылы қайтарылып жатқан тоғыз жасар баланы ол және оның жұбайы үш жасында балалар үйінен асырап алған және сол кезде тегін де атын да өзгерткен. Баланың Егор деген аты Муратқа өзгертілген. Алайда, ата-аналарды «олар ойнап, шаршады» деп кінәлау немесе «бала арналған функцияны орындады немесе орындамады» деген себеппен қайтарылды деу де қиын. Бала асыраушы отбасы күтпеген және оларға шешілмейтін болып көрінген стресстік жағдайға тап болды, бәрі бақылаудан шықты. Асырап алған ананың сөзінен: «Бала 9 жаста. Мүлдем басқаруға көнбейді. Бопсалайды, алдайды, бүкіл отбасын қорқытады». Ол асырап алынған ұлдың қоғамға қарсы,» қалыптан тыс » мінез-құлқына наразылық білдірді, көбінесе бала өзіне тән қорғаныс реакцияларын көрсетеді деп күдіктенбеді.
Бала аутоагрессияны, яғни өзіне агрессияны бастан өткерді, ол өзі ең жақын және қол жетімді объект болған кезде, бала жинақталған реніш пен ашулануды шашырата алады, ол өз денесіне айналдырады. Олар, ең алдымен, бала үшін қиын шешім қабылдады – оны балалар үйіне қайтару. Күйеуі мен әйелі баланы асырап алу туралы шешім қабылдаған сәттен бастап, олар асырап алушы ата – аналарға болашақ өмірдің нақты көрінісіне дайын еместігін және үміттердің сәйкес еместігін көрсететін бала асырап алу саласындағы психологтармен тығыз жұмыс істеуі керек деп айтуға кеш. Сол кезде мамандарға жүгіну тоғыз жасар кішкентай, сүйіспеншілікке мұқтаж баланы көруге көмектеседі. Сонымен қатар, бұл асырап алушы ата-аналардың тәжірибесін қажетті білім мен технологиямен байытады. Егер бір жарым жыл бұрын, олар баладан бірінші рет бас тартуды шешсе де, мамандардың көмегімен ата-ана баламен емес, өздерімен бірдеңе жасауға дайын болар еді, бұл жағдайда, олардың көзқарастарымен, балаға деген көзқарасымен және оның тарихымен, егер олар осы мінез-құлықтың себептерін іздеуге дайын болса – өздерінде, яғни асырап алушыларда, тек баланы жаман деп, жаман гендері бар деп, жаман өткенімен ғана төмендетпей, мұндай жағдайдан шығудың жолы болар ма еді. Бұл процесс әрдайым ұзақ, қиын және ашық аяқталады – мұның қалай аяқталатынын ешкім білмейді. Ересектер шыдамдылықтың үлкен үлесін алып, ымыраға келуге тырысуы керек еді. Бұл өте күрделі процесс.
Біз балалардың отбасылық құрылымының жүйесі жетілмеген деп айта аламыз. Егер біз баланың мүддесі үшін жұмыс істейтін жүйе туралы айтатын болсақ, онда бала отбасын таңдаған жағдайды айтамыз. Оның қажеттіліктеріне, мінезі мен даму ерекшеліктеріне, отбасы тарихына сүйене отырып, ол жаңа отбасын іздей бастаған кезде, мамандар тобы осы қажеттіліктер мен ерекшеліктерге сәйкес келетін жаңа ата-аналарды таңдайды. Сонда, әрине, қайтарудың алдын-алу әлдеқайда тиімді болар еді.
Қазір бізде басқа жұмыс жүйесі бар. Біздің отбасыларымыз өздері үшін балалар іздейді, өздері қандай да бір критерийлер бойынша бұл балаларды таңдайды, Егор – Мұраттың асырап алушы ата-аналары да бұл қатардан тыс болған жоқ. Олар баланы өздері тауып, асырап алуға мамандандырылған тәжірибелі психологтардың қатысуынсыз және көмегінсіз алған болар. Біздің жүйеде бала асырап алғаннан кейін баланың отбасымен өзара әрекеттесуіне нәзік, ұқыпты, дәйекті және ұзақ уақыт көмектесетін мамандар тобы жоқ.
Кенжехан Төлегенова.
Кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотының психологы.
