Қазіргі кезде қоғамда дау-дамай көп екені жасырын емес. Жұрттың көбісі өз мәселесін сот арқылы шешкісі келеді.
Елбасы, Мемлекет басшысы қоғамдағы ұсақ-түйек дауларды бітіммен шешудің баламалы тәсілдерін қарастыру туралы тапсырма жүктегені белгілі.
Жоғарғы Сот қоғамдағы дау-дамай деңгейін төмендету үшін татуластыру рәсімдерін кеңінен қолданысқа енгізуде.
Нәтиже қандай?
Атқарылған іс-шаралар жөнінде Жоғарғы Соттың Төрағасы Жақып Асанов былай тарқатады.
– Хакім Абай: «Жол қуған қазынаға жолығар, дау қуған бәлеге жолығар» деген. Ағайын арасындағы, отбасы айналасындағы, т.б. азғантай дауды ушықтырмай, өзара келісіммен, бітіммен шешкенге не жетсін.
Жоғарғы Соттың «Татуласу: сотқа дейін, сотта» жобасы бойынша соңғы екі жылдан астам уақыт жүргізілген жұмыстар нәтижесін беруде.
Жоба 2018 жылы басталды. Содан бері 86 053 іс қаралды, татуласу рәсімдері 24159 іс бойынша жүргізілді.
Бастапқыда пилоттық жобаға республикадағы 97 сот қатысты, 118 татуластырушы-судья даудың бітіммен аяқталуына белсене атсалысты.
Бүгінде біздің бастамамызбен еліміздің 17 өңірінде 47 татуласу орталығы ашылып, 413 билер кеңесі құрылған.
Соның арқасында даулардың 28 пайызы сотқа дейін татуласумен аяқталды. АПК-ға түзетулер енгізіліп, жоба тұрақты сипат алып отыр.
Бұдан басқа, «Отбасылық сот» жобасы 2019 жылы басталса, «Түнгі соттар» жобасы 2018 жылғы маусымнан 2019 жылғы желтоқсанға дейін жүргізілді. Нәтижесінде 2019 жылғы 30 желтоқсанда ӘҚБтК-ке түзетулер енгізілді.
Маусымның 10-ында Мемлекет басшысы Қ.Тоқаев Азаматтық процестік кодекске түзетулерге қол қойды.
Ең бастысы, судьяның процестегі рөлі өзгереді. Оның белсенділігі артты, жауапкершілігі күшейді. Судьяны талап арыз қыспағынан шығармайтын шектеулер келмеске кетті. Судья істің шынайы мән-жайын анықтау үшін қосымша дәлелдемелерді сұратуға құқылы. Өз бетінше ақиқатқа көз жеткізуге ұмтылып, процесс барысында тараптардың уәждеріне қатысты өз ойын айта алады.
Бір сөзбен айтсам, жаңа түзетулерге сәйкес енді адам құқығын сотта қорғау деңгейі арта түседі.
Тағы бір үлкен мәселе. Мысалы, дамыған елдер әкімшілік юстицияны енгізген. Біз де сондай заңды қабылдауға бастамашы болдық.
Мемлекет басшысы 29 маусымда Әкімшілік рәсімдік-процестік кодекске қол қойды.
Біздің құқықтық жүйемізде бұл жаңа құжат.
Оның мәні – сотқа талап арыз берген адам емес, керісінше, мемлекеттік орган өз шешімін не әрекетін түсіндіріп, дәлелдеуге міндетті.
Заң тілімен айтсақ, «мемлекеттік органның кінәлілігі презумпциясы» енгізіледі.
Әкімшілік әділет мемлекеттік органдардың адамдар мен бизнеске көзқарасын жақсартады.
Заң бойынша сот алдында бәрі тең десек те, іс жүзінде қарапайым адам мен мемлекеттік органның кадрлық, қаржылық, басқа ресурстарын салыстыруға келмейді. Енді мұндай теңсіздік жойылмақ.
Жалпы, біз азаматтардың өз құқығын қорғау үшін сотқа шағым түсіруінен қашқақтап отырған жоқпыз. Онсыз да сотқа шағымданатындар азаймайтыны түсінікті.
Біздің мақсатымыз – соттарда қаралатын күрделі істер мен материалдардың сапалы қаралуына қол жеткізу.
Осы бағытта жұмыс істеп жатырмыз, – деп түйіндеді сөзін Жақып Қажыманұлы.
