Контрафактілік өнім дегеніміз – еліміз бекіткен халықаралық келісімшарттар нормаларын бұза отырып жалған өнімдерді айналымға тарату немесе басқаша мақсатта пайдалану.
«Тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған жерлердің атаулары туралы» Заң еліміздегі тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған жерлердің атауларын тіркеуге, құқықты қорғауға және пайдалануға байланысты туындайтын қатынастарды реттейді.
Контрафактілік өнімдер және зияткерлік меншікті заңсыз пайдалану кәсіпкерлікті дамытуға кері әсерін тигізіп отыр. Қазіргі кезде контрафактілік өнімдер көптеген сауда нүктелерінде сатылуда. Ал, лицензиясы бар өнімдер сауда жасайтын нүктелер саусақпен санарлық.
Мысалы, фармацевтикалық өнімдердің тауар таңбасын пайдаланып, дәрі-дәрмектерді сапасыз өндіру, оны пайдаланушы тұрғынның денсаулығына елеулі кері әсерін беруі мүмкін. Айталық, сіз дәрігердің нұсқауымен асқазанға емдік әсерін беретін дәріні сатып алып пайдаландыңыз. Алайда, сізге бұл дәрі дауа болмай, қайта асқазан ауруын қоздырып жіберді.
Осы кезде сіздің пайдаланған дәріңіздің таза өнім екеніне күмән туады. Жалған өнімдер туралы хабары жоқ адамдардың кейбірі дәрінің кері әсерін өзінің денсаулығынан көрсе, кейбірі дәрігер нұсқауының дұрыс болмағандығын алға тартады. Осындай жалған өнім әсерінен денсаулыққа үлкен зиян келіп, адамның сау органы ауруға шалдығуы да әбден мүмкін.
Сол сияқты, автокөліктердің қосалқы бөлшектерін, құрылыс заттарын заңсыз өндіріп, сатылымға шығару, оны сатып алушыларды шығынға батыруы мүмкін.Тауар таңбасын пайдаланып, сапасыз өнімдерді өндіру төмендегідей жағдайларға әкеп соғады:
– заңсыз өнім құқық иегерлері болып табылатын компаниялардың аттарына кір келтіріп, олардың абыройын түсіреді;
– осы өнімдерді пайдаланушы адамдардың наразылықтарын тудырып, оларға моральдық зиян келтіреді;
– адамның денсаулығына, (өміріне) зиян (қауіп) әкелуі мүмкін;
– құқықбұзушылыққа барған адамдар заң жолымен жазаланады.
Десе де жеңіл ақшаның көзін тапқандар әзірге заң орындарына ырық берер емес. Әрі қарапайым жұрт лицензиясы бар өнім мен контрафактілік өнімнің айырмашылығын біле бермейді.
Қазіргі таңда, Қазақстанның тұтыну нарығында, сондай-ақ жалпы әлем бойынша контрафактілік (жасанды) өнім көлемі ұлғаюда. Адамдардың көпшілігі контрафактінің тигізетін залалын сезбейтіндіктен, сапасыз тауарларды өндірушілердің құрбанына айналады. Контрафактілік өнім түпнұсқа секілді қымбат бағада сатылуы мүмкін және керісінше, сатып алушы үнемдеу мақсатында әдейі арзан жасанды затты сатып алады. Қазақстанның тұтыну нарығында сапасы төмен, ал кейде қауіпті өнімнің пайда болуы ұлт денсаулығына залал келтіреді және тұтынушылардың өміріне қауіп төндіреді, мемлекеттің экономикасына, ел беделіне елеулі нұқсан келтіреді. Адал ниетті тұтынушылардың қатысуынсыз контрафактілік өнімдерге қарсы күресте табысқа жету мүмкін емес.
Көптеген адамдар азаматтарды контрафактілік өнімнен қорғаумен мемлекеттік органдар өз ынтасы бойынша айналысады деп ойлайды. Бұл халықтың денсаулығы мен өміріне қауіп төндіруі мүмкін тауарларға (медициналық дәрі-дәрмектер, азық-түлік өнімдері және т.б.) қатысты осылай, ал кез келген жасанды тауарлардың басқа санаттарынан азаматтар қорғалмаған.
Қазақстандық нарықта танымал әлемдік брендтердің жасанды тауарларының саны көп. Жасанды тауарлар нарыққа әлдеқашан шыққан және бір-бірімен бәсекелес. Контрафактілік өнімнен айыруға құқық иеленуші компаниялардан (бренд иесінен) өзге ешкім қызығушылық танытпайды. Компания өзі жеке немесе өзінің өкілі арқылы елдегі мемлекеттік органдарға немесе сотқа жүгіне алады және осыдан кейін құқық иеленушінің арызы бойынша ғана құзырлы органдардың бұзушыларға қарсы әрекеттерді жасау құқығы пайда болады.
Контрафактілік өнімдерді сатумен айналысудың жағдайларында ҚР «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Кодексінің 158-бабы бойынша әкімшілік жауапкершілік көзделген, яғни бөтен тауар белгісін, қызмет көрсету белгісін, тауар шығарылған жердің атауы немесе фирмалық атауды заңсыз пайдалану болып табылады.
Егер ҚР Қылмыстық Кодексінің 3 бабының 38 тармақшасына сәйкес, ірі залал ҚР ҚК-нің 222 бабында көзделген жағдайда азамтақа, яғни жеке тұлғаға айлық есептік көрсеткіштен 200 есе асатын сомада келтерелген залал, немесе ұйымға (ЖШС-не) айлық есептік көрсеткіштен 2000 есе асатын сомада келтерелген залал – келтірілген ірі залал болып табылады.
Мухтар Абдезов,
Шымкент қаласы әділет департаментінің бөлім басшысы
