Жалпы қазіргі дамыған әлемде әр адам өзінің құқықтарын жақсы біледі және өзінің ар-намысына нұқсан келмегенін қалайды. Құқықтары бұзылған жағдайда дереу құқық қорғау органдарына немесе сотқа арыз жазады. Қазіргі таңда еліміздегі құқық бұзушылықтардың статистикасы мен салыстырмалы түрдегі деңгейіне мән беріп қарайтын болсақ, қылмыстық құқық бузушылық бойынша медиация рәсімін қолдану тәртібі кенінен жүргізілуде.
Жалпы, медиация өз бастауын көне заманнан алады. Оның ішінде өзіміздің тарихымызға көз салатын болсақ бүгінгі таңдағы медиаторлардың атқарып отырған жұмыстарын дауларды шешу, екі жақтың мүддесін қанағаттандыру және т.б. жұмыстарын сол кездегі билер алқасы жүзеге асырған. 2011 жылы 28 қаңтарда Қазақстанда «Медиация туралы» Заң қабылданған.
Жеке және заңды тұлғаларда туындайтын азаматтық, отбасылық, еңбек жағдайларында немесе басқада құқықтық қатынастарда пайда болатын дау-дамай (шиеленіс) медиация тәртібін қолданудың негіздері болып табылады. Қылмыстық істер бойынша 3 жағдайда медиация қолданылады:
1. Сотқа дейінгі тергеп-тексеру кезінде ішкі істер органдарымен тараптар татуласқан кезінде;
2. Прокуратура органдарымен қылмыстық істі сотқа жолданғанға дейін егер тараптар бітімгершілікке келу туралы өтініш хат жазғанда;
3. Сот процесі кезінде тараптардың медиация қолдану жайлы уәждерін білдірген жағдайда.
Медиация қылмыстық іс өндірісінде орта және онша ауыр емес қылмыстарда қолданылады. Медиация тәртібі абайсызда қылмыс жасаған, адам өліміне алып келген қылмыс немесе 2 не оданда көп адамның өліміне алып келсе, террорлық әрекет және экстремизмдік қылмыстарда, кәмелетке толмағандармен жыныстық қолсұқпаушылыққа қатысты қылмыстарда қолданылмайды. Заң қабылданғаннан бері медиация тәртібін насихаттап белсенді қызмет жасаудың арқасында, жыл сайын медиаторлардын қатысуымен қаралған қылмыстық істердің саны артуда.
Абай Дауренбеков, Жамбыл аудандық соты төрағасының м.а.
